Botulisme wordt veroorzaakt door toxinen (= gifstoffen) die worden geproduceerd door de bacterie Clostridium botulinum. Verlammingsverschijnselen van het voorste deel van het maagdarmkanaal (tong en keel) of van de achterhand zijn bij het rund de belangrijkste symptomen. Vooral in warme zomers komt botulisme vaak voor bij (water)vogels. Runderen krijgen de bacteriën en de toxinen binnen via voer (of drinkwater) waarin besmette kadavers aanwezig zijn.
Oorzaak
Botulisme wordt veroorzaakt door toxinen die worden geproduceerd door een bacterie: Clostridium botulinum. Deze bacterie produceert een zeer krachtige en snelwerkende gifstof. Botulisme is dus een ernstige vergiftiging. Er kan eigenlijk niet worden gesproken van één bacterie, want er zijn zeven verschillende typen Clostridium botulinum. Elk van deze typen produceert een ander type toxine. Deze typen worden aangeduid met de letters A tot en met G. Het rund is erg gevoelig voor de gifstoffen van type C en D; vogels zijn gevoelig voor type C, maar minder gevoelig voor type D. Clostridium botulinum komt algemeen in de bodem voor. De bacterie is een sporenvormer, daardoor is hij goed beschermd tegen temperatuursinvloeden en verschillende desinfectiemiddelen. De bacterie kan daardoor zeer lang in besmette hokken en in de aarde overleven. De toxinen kunnen maandenlang in kadaverresten aanwezig blijven.
Verschijnselen
Koeien met botulisme hebben een slappe staart, kunnen soms niet of slecht overeind komen en lopen stijf. Verschijnselen die lijken op de verschijnselen van melkziekte en kopziekte. In een verder gevorderd stadium en/of afhankelijk van het type toxine nemen de dieren soms ook het voer slecht op, omdat ze niet goed kunnen slikken. Het ziekteverloop is afhankelijk van de hoeveelheid toxinen die zijn opgenomen, maar in veel gevallen zal het dier sterven.
Behandeling en preventie
Er zijn geen medicijnen voor behandeling van dieren met botulisme. Wel geldt dat gebruik van vaccinatie bij uitbraken wordt gedoogd, onder de voorwaarde dat diagnostiek wordt uitgevoerd om botulisme te bevestigen. Ook gelden de regels voor cascadegebruik: de dierenarts moet vastleggen waarom de verdenking op botulisme bestaat.
Pluimvee is een belangrijke besmettingsbron. Laat runderen daarom niet in contact komen met (besmette) pluimvee(mest). Dit houdt in: geen pluimveestrooisel gebruiken in runderstallen; geen pluimveemest strooien op grasland; sla geen pluimveemest onafgedekt op, op of in de buurt van grasland; de botulismebacterie kan voorkomen in wildkadavers. Verwijder daarom wildkadavers altijd uit het grasland; in warme zomers kan botulisme explosieve sterfte onder watervogels veroorzaken. Ziet u in de zomer veel dode watervogels, meld dit dan aan het waterschap. Zij laten de dieren onderzoeken; gebruik oppervlaktewater met dode vogels niet voor beregening voordat uitgesloten is dat er sprake is van botulisme; wees alert bij gebruik van oppervlaktewater als drinkwater.
