Blackhead, ook wel histomoniasis, histomonosis en zwartekoppenziekte genoemd, is een parasitaire ziekte die gepaard gaat met necrotiserende ontsteking van de blindedarmen en de lever. De ziekte veroorzaakt vooral problemen bij kalkoenen, maar is ook bekend bij kippen.
Omdat histomonosis bij kalkoenen over het algemeen gepaard gaat met hoge uitval (> 50 procent is eerder regel dan uitzondering), veroorzaken de uitbraken veel economische schade.
Oorzaak
Blackhead wordt veroorzaakt door de protozoön (eencelligen) Histomonas meleagridis. H. meleagridis kan zich nestelen in regenwormen, waarin het gedurende lange tijd kan overleven. Door het eten van regenwormen kan een kalkoen dus besmet raken. In de kalkoen kan de eencellige ook een kleine spoelworm, Heterakis gallinarum, infecteren die zich voornamelijk in de blindedarm van kalkoenen ophoudt. Deze spoelwormworm (tussengastheer) kan grote aantallen geïnfecteerde eieren produceren die uiteindelijk in de mest terechtkomen. Besmetting van kalkoenen (eindgastheer) kan plaatsvinden via besmet strooisel.
De eitjes van de spoelworm zijn zeer resistent tegen verhitting, kou en vele desinfectans, waardoor een eenmaal besmet bedrijf gedurende zeer lange tijd besmet kan blijven.
Zonder gastheer kan H. meleagridis slechts gedurende enkele minuten overleven.
Andere besmettingsbronnen kunnen materialen zijn die ook voor ander pluimvee worden gebruikt, zoals kratten. Omdat ander pluimvee de ziekte subklinisch kan meedragen, kunnen zij H. meleagridis in groten getale uitscheiden. Ook stallen en percelen waar voorheen ander pluimvee gehouden is, kan een besmettingsbron vormen, omdat de eieren van de spoelworm H.gallinarum lang buiten een gastheer kunnen verblijven.
Verschijnselen
De belangrijkste klinische verschijnselen van blackhead zijn lusteloosheid, afhangende vleugels, donkerrode (cyanotische) verkleuring van de kophuid door een gebrekkige zuurstofopname en geelverkleuring van de ontlasting. Vooral bij jonge dieren kan de ziekte zeer acuut verlopen. Ze kunnen reeds enkele dagen na het optreden van de eerste verschijnselen sterven. Vooral oudere dieren zijn meestal wat langer ziek en kunnen vermageren voordat ze sterven.
De belangrijkste pathologisch-anatomische bevindingen zijn met zweervorming en afsterving van weefsel gepaard gaande ontstekingen van de blindedarm en ontstekingshaarden in de lever. De ontstekingen van de blindedarm kunnen doorbreken naar de buikholte met als mogelijke gevolgen buikvliesontsteking en ontstekingen van andere in de buikholte voorkomende organen.
De ziekte kan op elke leeftijd voorkomen, maar wordt vooral aangetroffen bij jonge kalkoenen (met name rond 12 weken). De incubatieperiode is ongeveer 7 tot 12 dagen.
Diagnose, behandeling en preventie
Er zijn geen curatieve anti-histomonasmiddelen meer voorhanden; het laatste commercieel verkrijgbare anti-histomonasmiddel is verboden in Europa. Een effectief vaccin is er ook niet. De preventie van blackhead dient zich derhalve te richten op hygiënemaatregelen en het bestrijden van de kleine spoelworm die als tussengastheer fungeert.
Wel is gebleken dat preventief gebruik van het antbioticum paramomycine, toegediend door het voer, histomonosis kan voorkomen. Maar paromomycine heeft geen Nederlandse registratiebeschikking en het preventieve gebruik van antibiotica in diervoeders is verboden.
